Latmos’un Jeolojisi

Menderes Masifi stratigrafik olarak en altta Prekambriyen yaşlı Pan-Afrikan temel ve onun üzerine uyumsuzlukla gelen Paleozoyik-Erken Tersiyer yaşlı örtü kayalarından oluşmaktadır. (Şengör vd., 1984; Konak vd., 1987; Candan vd., 2006, 2011). Prekambriyen yaşlı birimler kırıntılılardan türeme gnays, şist ile granitoyidik gnayslardan oluşmaktadır. Üzerlerine uyumsuzlukla Geç Devoniyen (?) – Permokarbonifer yaşlı şist, metaçakıltaşı, fillit ve mermerler gelmektedir (Çağlayan vd., 1980; Konak vd., 1987).

Paleozoyik yaşlı şistler Erken-Orta Triyas yaşlı metagranitler tarafından kesilirler. (Koralay vd., 2001). Altındaki birimleri uyumsuz olarak üzerleyen Geç Triyas yaşlı metaçakıltaşı ve şistlerden oluşan birimler, Geç Triyas-Jura yaşlı platform tipi dolomitik düzeylere geçiş gösterirler. (Çağlayan vd., 1980; Candan vd., 2011). Bu düzeyler içinde değişik seviyelerde boksitler gözlenmektedir. Bu dolomitler üzerinde yer alan mermerlerde Rudist fosilleri bulunarak birime Santoniyen-Kampaniyen yaşı verilmiştir (Özer vd., 2001). Mesozoyik yaşlı mermerler üzerinde kırmızı, yeşil renkli pelajik mermerler (Koniyasiyen- Maastrihtiyen) yer almaktadır. İstifin en üstünde kumtaşı ve şeyl hamurlu, mermer bloklu Orta Paleosen-Orta Eosen yaşlı olduğu ileri sürülen bloklu birimler yer almaktadır (Konak vd., 1987; Özer vd., 2001; Konak, 2007; Candan vd., 2011).

Şekil: Batı Anadolu’da Naplı Yapıları Gösteren Şematik Kesit
Nap: Bindirme, sıkışma rejimi altında yaşlı arazilerin genç araziler üzerine sürüklenmesi durumunda oluşan tektonik yapıya verilen isimdir.

Menderes Masifi Ve Göktepe Napına Ait Genelleştirilmiş Stratigrafik Dikme Kesitler.

Latmos bölgesini de içeren alanın tabanını, Menderes masifine ait metamorfik kayaçlar ile orta Permiyen yaşlı formasyonlar, üst Permiyen-alt Triyas yaşlı Bafa formasyonu; Miyosen yaşlı Söke formasyonu ve üst Kretase yaşlı Bozdağ formasyonu oluşturmaktadır. (Akat, 1980; Graciansky, 1965; Brinkmann, 1967). Menderes masifi esas olarak Üst Permiyen metamorfik ve Üst Oligosen yaşlı gnayslardan oluşmaktadır.

Menderes Masifi’nin Yayılım Alanını Gösteren Jeolojik Harita (Ölçeksizdir)

Latmos bölgesi tektonik açıdan aktif bir alandır. Kayaçlar, tektonik hareketler sonucu kıvrımlı ve kırıklı bir yapıya dönüşmüştür.

Söz konusu kayaçlar, tektonizma ve iklimsel etkenler sonucunda, birincil özelliklerini kaybetmiş durumdadır ve yer yer ikincil kristallenmelere sahiplerdir. Metamorfik kayaçların bir çoğunda, deformasyon sonucu yapraklanma (şistozite) görülmektedir. Şistoziteye sahip kayaların kendine özgü yapısı, bölgeyi bol parçalı ve ilginç yer şekillerinin oluştuğu eşsiz bir alan haline getirmiştir.

Beşparmak gözlü (gözenekli) gnayslarında bu yapraklanma simetrik olarak görülebilmektedir (Akat, 1980; Graciansky, 1965). Bölgedeki gözlü gnayslar içerik ve tane büyüklüğü bakımından diğer gnayslardan farklılık gösterir. Gözlü gnayslar biyotit, muskovit, feldispat ve mika içermektedir. Bazı gnayslarda ise açık renkli malzemelerin oranı koyu renkli malzemelere eşit veya daha azdır. Bölgede gözlü gnaysların yanı sıra kuvarsşist ve kumtaşı içeren mermerler de bulunmaktadır.

Bölgede kayaları şekillendiren ve onlara karakter kazandıran kıvrımların yaşı kuzeyden güneye ve doğudan batıya doğru azalmaktadır. Gnays kütleleri, şistlerle birlikte kuzey-güney doğrultusundaki tektonik hareketler sonucu kıvrımlanmıştır. Bu kıvrımlanma sırasında masif kütleler yer yer kırılmalara maruz kalmış, yer yer de bu kırıklarla açılı olarak tabakalanmıştır.

Fotoğraf: Bölgedeki Gnays Kayaçlarından Bir Örnek

Latmos’un jeolojik çeşitliliği, farklı oluşum aşamalarından geçen jeolojik malzeme, alandaki parçalı yapı ve bu yapının iklimsel etkiler tarafından aşındırılması, ortaya ilginç bir jeolojik-jeomorfolojik görünüm sunmuştur.

Bölge jeoturizm kaynak değerleri açısından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Bölgede 8000 yıllık kaya resimleri, manastırlar, Hıristiyanlara ait freskler, kaya mezarları, antik kentler, kalekollar, tapınaklar ve sunaklar bulunmaktadır. Söz konusu insan yapısı eserlerin yapıldıkları ana malzemenin kaynağı bölgede yer alan kayaçlardır. Yapılarda mermer, şist, granit, granodiyorit ve bazı metamorfik kayaların kullanıldığı görülmektedir.

Bölgede yer alan Bafa Gölü, Büyük Menderes çöküntü havzasında yer alan alüvyon dolgu gölüdür. Ege Denizi’ne yakın olan gölün uzunluğu yaklaşık 16 km, genişliği ise yaklaşık 5 km’dir. Gölün bulunduğu alanın oluşumuna ilişkin pek çok jeolojik çalışma bulunmaktadır. (Graciansky, 1965; Akat, 1980; Kocalar, 2018; Aksoy, 2004, Başarır, 1970; Bozkurt ve Park, 1993).

Harita: Bafa Gölü ve Çevresinde Yer Alan Jeolojik Birimler (Ölçeksizdir)

Bafa Gölü’nün bulunduğu bölge Batı Anadolu Fay Zonu’nda yer almaktadır. Bu alanda gölün bulunduğu alan tektonik temel özellik göstermektedir. Bu tektonik temel üzerinde MS 5-6. 16. yüzyılda Ege kıyısında bir liman kenti olan ve Ege Denizi’ne bağlanan Latmos Körfezi ve bu körfezin kenarında antik Latmos şehri vardır.

Büyük Menderes Nehri’nin getirdiği alüvyonlarla körfezin denizle bağlantısı kopmuş ve bugünkü göl alanı oluşmuştur. Bu özelliği ile göl tektonik bir temel üzerinde yer almasına rağmen set gölleri grubunda yer almakta ve alüvyonlarla kesilme (set) sonucu oluşması nedeniyle alüvyon dolgu gölü karakterine sahiptir (Akkurnaz, 2018). Göl ve çevresinde metamorfizma geçirmiş pelitik ve bazik-ultrabazik kayaçlar bulunmaktadır.

Büyük Menderes Deltası’nın Jeomorfolojik Gelişimi Ve Kıyı Çizgisi Değişimi (Brückner, H., Herda, A., Kerschner, M., Müllenhoff, M., & Stock, F. (2017).

Genel olarak metamorfit olarak adlandırılan bu kaya türleri arasında klorit şist, serisit şist, kuvarsit, kalkşist, aktinolit şist, amfibolit, serpantin, muskovit şist, tremolit şist, biyotit şist ve granat şist olduğu tespit edilmiştir (Akat, 1980).Söz konusu kayaçların yaşlarının 200 milyon yıl olduğu tahmin edilmektedir.

Fotoğraf: Bafa Gölü Kenarındaki Kayalıklardan Bir Görünüm.

Latmos’un jeolojik yapısının içine girdiğinizde sizleri başka alemlere gittiğiniz hissiyatını verir. Zamanın ve doğanın şekillendirdiği kayaçlar başka başka formlarda sizleri karşılar. Tüm bu anlatımların ışığında Latmos jeopark olmayı en hak eden yerlerin başında gelmektedir.

Kaynaklar

• Towards A New Tourısm Approach: Bafa (Latmos) Geotourısm Area – Bekir Derinöz
• Menderes Masifi’nin Tektono-Stratigrafik Özellikleri Projesi Kapsamında Elde Edilen Son Bulgular İsmet Alan, Halil Keskin, Nevzat Böke, İbrahim Altun, Veli Balcı, Hasan Elibol, Hünkar Demirbağ, Bülent Bakırhan, Sedat Arman, Mustafa Soyakil, Nurullah Hanilçi, Ömer Faruk Çelik, Ve Osman Candan.